ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;

Το απερχόμενο έτος 2008 βαίνει προς το τέλος του μέσα από μία ραγδαία διαδοχή γεγονότων. Περίπου τρεις βδομάδες μετά την δολοφονία (ή μήπως απλά τραγικό θάνατο; - η Δικαιοσύνη θα αποφανθεί) Γρηγορόπουλου, έχουν γίνει εκτεταμένα επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας και πολλών πόλεων της περιφέρειας, μεγάλες μαθητικές κινητοποιήσεις, ενώ φάνηκαν και κάποια πρώτα σημάδια δημοσιονομικής κρίσης. Όλ’ αυτά μετά από το σκάνδαλο του Βατοπεδίου που ταλάνισε την χώρα για μήνες (και θα συνεχιζόταν εάν δεν είχαν υπάρξει τα παραπάνω), και με την κυβέρνηση της ΝΔ πλήρως χρεωκοπημένη σε όλα τα επίπεδα (πολιτικό, ιδεολογικό, αλλά και ηθικό, ψυχολογικό) μετά από πενταετή θητεία σκανδάλων, διαφθοράς και πλήρους ανικανότητας.

Το 2009 φέρνει τεράστιες προκλήσεις για την χώρα. Το ερώτημα του τίτλου, διατυπωμένο πριν 90 περίπου χρόνια σε άλλες εποχές και συνθήκες, διατηρεί όμως την επικαιρότητα και αμεσότητά του. Το βάρος για την προετοιμασία σχεδίου για την ανασυγκρότηση της χώρας το επωμίζεται το ΠΑΣΟΚ που βρίσκεται πλέον σε τροχιά εξουσίας. Σε αυτήν την πορεία, θα μπορούσαν ίσως να φανούν χρήσιμες οι παρακάτω σκέψεις και προτάσεις.

Όπως διατυπώνεται και αλλού σε αυτήν την ιστοσελίδα, η ελληνική κοινωνία πάσχει (κατά την άποψη του γράφοντος) από έλλειμμα ειλικρίνειας. Υπάρχει γενικευμένη δυσαρέσκεια για την απαξίωση των θεσμών, για το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και την ακρίβεια, για τον κοινωνικό αποκλεισμό, για την διαφθορά. Αυτά όλα σίγουρα υπάρχουν – το έλλειμμα είλικρίνειας συνίσταται στο ότι αυτά όλα είναι σε τελική ανάλυση δημιούργημα της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι όλοι έχουμε το ίδιο μερτικό στην δημιουργία αυτών των καταστάσεων. Σημαίνει όμως ότι η διαμαρτυρία μόνο, χωρίς σχέδιο συλλογικής προσπάθειας, είναι διαμαρτυρία χωρίς προοπτική. Το ΠΑΣΟΚ, ηγετική και διαφωτιστική δύναμη μέσα στην ελληνική κοινωνία μιλάει με ειλικρίνεια, διατυπώνει με θάρρος δύσκολες αλήθειες: Στην πορεία ανασυγκρότησης της χώρας η κυβέρνηση είναι μόνο μπροστάρης, δίνει το σύνθημα. Η μεγάλη αλλαγή όμως θα προκύψει μόνο όταν συνολικά η κοινωνία ενστερνιστεί κάποιους στόχους και εργαστεί συλλογικά γι αυτούς. Το ΠΑΣΟΚ ήδη σκέφτεται την επόμενη μέρα, και αποφεύγει να υιοθετήσει άκριτα δράσεις και επιδιώξεις χωρίς προοπτική. Όντας εξουσία, προχωράει με τόλμη, αποφασιστικότητα και σχέδιο σε ριζικές τομές.

Το ΠΑΣΟΚ απευθύνεται στην νεολαία. Είναι κατανοητή σε μεγάλο βαθμό η οργή της. Είναι ασφαλώς κατανοητή, και πολύ ευγενική θα έλεγα, η αλληλεγγύη και διαμαρτυρία για το αδικοχαμένο συμμαθητή. Δεν ξεχνάμε επίσης το σημερινό έλλειμμα δημοκρατίας, την αδιαφάνεια και αυταρχισμό της ΕΛΑΣ. Δεν ξεχνάμε και τον ιστορικό ρόλο των δυνάμεων ασφαλείας στην καταπίεση του λαϊκού κινήματος. Επίσης, οι κοινωνικές συνθήκες που αντιμετωπίζει η νεολαία είναι δυσμενείς. Και ανεργία των νέων υπάρχει, και κοινωνικός αποκλεισμός υπάρχει, με την κοινωνική ανέλιξη να συναρτάται σε κάποιο βαθμό από γνωριμίες, και απαξίωση των (υπερβολικών ίσως;) πτυχίων. Οι νέοι των 700 ευρώ (αν είναι τυχεροί) καλούνται να υποστηρίξουν μία γηράζουσα κοινωνία της οποίας τα ψηλότερα πατώματα έχουν κατοχυρώσει τα μισθολογικά και συνταξιοδοτικά τους πλεονεκτήματα, ενώ αυτοί δουλεύουν με μίνιμουμ αποδοχών και κοινωνικών παροχών. Οι νέοι είναι επίσης δέκτες της γενικευμένης δυσφορίας μίας κοινωνίας που δεν μπορεί πλέον να στηρίξει το καταναλωτικό πρότυπο που έχει συνηθίσει μέχρι τώρα. Οι νέοι δυσφορούν για την κατάσταση στις πόλεις, που ασφυκτιούν από τον συνωστισμό και την έλλειψη χώρων αναψυχής. Και τέλος, και εξίσου σημαντικό, οι νέοι δυσφορούν υπό το βάρος ενός σκουριασμένου, ξεπερασμένου, και καταπιεστικού σχολείου. Το μήνυμα της νεολαίας ελήφθη, και οδηγεί σε σαφείς προτάσεις πολιτικής που διατυπώνονται παρακάτω.

Η αντίδρασή της νεολαίας είναι σε κάποιο βαθμό κατανοητή. Σε κάποιο βαθμό όμως, όχι πλήρως. Θα πρέπει να γίνει σαφές στην νεολαία πως τώρα πρέπει να επιστρέψει στα σχολειά της. Το καλύτερο σχολείο είναι το ανοιχτό σχολείο, όπως με θάρρος είπε στην Βουλή ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Ή, για να το πούμε αλλιώς, όταν η νεολαία απαξιώνει με τις ενέργειές της το σχολείο της, πριονίζει το κλαδί στο οποίο κάθεται επάνω. Κι αυτό για τουλάχιστον δύο λόγους. Το μέλλον της Ελλάδας, μίας μικρής χώρας χωρίς μεγάλες πλουτοπαραγωγικές πηγές, είναι στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Η γνώση και η καινοτομία είναι ο μεγάλος σύμμαχος της νέας γενιάς, και η μεγάλη ελπίδα της χώρας. Επιπλέον, η παιδεία ήταν ανέκαθεν το κυρίως όχημα κοινωνικής κινητικότητας – το μέσο (με την καλή έννοια) με το οποίο ο νέος/α τής χαμηλής οικονομικής τάξης μπορούσε, αν είχε τις ικανότητες, να ανελιχθεί οικονομικά και κοινωνικά. Έδινε μία διέξοδο δηλαδή, τουλάχιστον στα ικανότερα τμήματα της νεολαίας. Αυτό ισχύει ακόμα, αν και ίσως όχι στον ίδιο βαθμό όπως παλιότερα. Πάντως το σχολείο εξακολουθεί να παραμένει το κυριότερο όχημα, ή μέσο αν προτιμάτε, κοινωνικής ανέλιξης. Και βέβαια, αυτόν το ρόλο τον έχει κυρίως το δημόσιο σχολείο, το οποίο και κλείνει περισσότερο από τις καταλήψεις, γιατί στο ιδιωτικό σχολείο δεν φοιτούν οι κοινωνικά αποκλεισμένοι.

Υπ’ αυτήν την έννοια, κάθε περαιτέρω κατάληψη ή ενέργεια που απαξιώνει το σχολείο στρέφεται πρώτ΄απ’ όλα ενάντια στα συμφέροντα της ίδιας της νεολαίας και ιδιαίτερα του λιγότερο προνομιούχου τμήματός της. Και στρέφεται βέβαια και ενάντια στο μέλλον αυτής της χώρας. Το ίδιο και η βία, η οποία σε τίποτα δεν βελτιώνει τις προοπτικές της νεολαίας. Το αντίθετο μάλιστα. Εάν κάποια από τα μαγαζιά που λεηλατήθηκαν καταστραφούν οικονομικά, αυτό θα σημάνει χάσιμο θέσεων εργασίας για την ίδια την νεολαία. Και βέβαια, το μήνυμα που εκπέμπεται προς τους εκπαιδευτικούς έιναι να σταματήσουν και αυτοί κάθε ενέργεια, όπως η προγραμματισμένη απεργία για τις 7/1, που απαξιώνει περαιτέρω την παιδεία.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, το μήνυμα προς την νεολαία είναι, ή πρέπει να είναι, τριπλό:
(α) Το μήνυμά σας ελήφθη. Ως κόμμα εξουσίας, το ΠΑΣΟΚ θα προχωρήσει τάχιστα στις εξής τομές:
- Εκ βάθρων αναδιάρθρωση, εκδημοκρατισμός και εκσυγχρονισμός της ΕΛΑΣ όπως εξειδικεύεται σε άλλη καταχώρηση σε αυτή την ιστοσελίδα. Ανάδειξη από τώρα της ανασυγκρότησης της ΕΛΑΣ ως κορυφαίου πολιτικού ζητήματος.
- Εκ βάθρων εκσυχρονισμός της δευτεροβάθμιας παιδείας, πάλι σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε άλλη καταχώρηση σε αυτή την ιστοσελίδα. Οι βασικοί πυλώνες θα είναι η κατάργηση του ακαδημαϊκού μαξιμαλισμού και η σύνδεση της σχολικής ύλης περισσότερο με τις ανάγκες και τις παραστάσεις τη σύγχρονης νεολαίας, η εισαγωγή μαθημάτων περιβάλλοντος, αγωγής του πολίτη και κυκλοφοριακής αγωγής ως πρωτευόντων, η μείωση της δουλειάς στο σπίτι, η μείωση της αποστήθισης και αύξηση της κριτικής γνώσης με σχολικές βιβλιοθήκες και εργασίες ανά μάθημα, η κατάργηση των αρχαίων από το πρωτότυπο ως γενικού μαθήματος και η εισαγωγή μαθήματος αρχαίας και παγκόσμιας γραμματείας από μετάφραση, η εισαγωγή μαθημάτων τέχνης (μουσικής, χορού, θεάτρου) και σκακιού. Εισαγωγή του θεσμού των μαθημάτων επιλογής ανάλογα με την ζήτηση και την προσφορά (ανάλογα με τις κλίσεις των μαθητών και την διαθεσιμότητα προσωπικού, δηλαδή όχι ομοιομορφία ανά την επικράτεια), και η κατοχύρωση μονάδων του απολυτηρίου από τα μαθήματα επιλογής, και τους διασχολικούς αθλητικούς, καλλιτεχνικούς και χορωδιακούς διαγωνισμούς. Εισαγωγή της ελληνικής εκδοχής του «El Sistema» (βλ. σχετική καταχώρηση) στο πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο σχολείο, και ενεργή σύνδεσή του με το αναλυτικό πρόγραμμα. Μετατροπή του τελευταίου χρόνου του Λυκείου σε προπανεπιστημιακό έτος, με συνολική κατάργηση των γενικών μαθημάτων. Θεσπίζεται η αρχή της συνυπευθυνότητας κράτους-μαθητή στον επαγγελματικό προσανατολισμό: Το κράτος παρέχει έγκυρη πληροφόρηση όσον αφορά τις επαγγελματικές δυνατότητες και ο μαθητής/τρια, με την συνδρομή των σχολικών συμβούλουν, ελεύθερα και υπεύθυνα αποφασίζει. Δια βίου επιμόρφωση/ενημέρωση του διδακτικού προσωπικού πάνω στις νέες προοπτικές.
- Ενεργή προώθηση της αντζέντας για ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη και για διαφάνεια στον δημόσιο βίο σύμφωνα πάλι με όσα αναλύονται παρακάτω και σε άλλες καταχωρίσεις.

(β) Το δεύτερο κομμάτι του μηνύματος προς την νεολαία πρέπει να είναι η αισιοδοξία. Όχι ότι προβλήματα, και σοβαρότατα μάλιστα, δεν υπάρχουν. Αλλά προβλήματα και προκλήσεις υπήρχαν και υπάρχουν πάντα, και ήταν και δυσκολότερα σε άλλες εποχές. Π.χ., οι γενιές του 21, των εργατών του Κιλελέρ, της αντίστασης, του μετεμφυλιακού κράτους, αντιμετώπισαν δυσκολίες που οι τωρινές γενιές δεν θα ήθελαν να ζήσουν. Όμως δεν λύγισαν. Και όχι μόνον δεν λύγισαν, αλλά και δημιούργησαν σε λιγότερο από δύο αιώνες, και μέσα από αντίξοες συνθήκες, ένα κράτος εκ του μη όντος, ένα κράτος που έφτασε να είναι πλούσιο, από τα πιό αναπτυγμένα του πλανήτη, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης, και με δείκτες γενικότερης κοινωνικής ανάπτυξης που το κατατάσσουν συνήθως μέσα στα πρώτα 25 του πλανήτη, ένα κράτος το οποίο, τελικά, και παρ’ όλες του τις αδυναμίες, μας κάνει περήφανους. (Και για να το καλαμπουρίσουμε και λίγο, θα μπορούσε κανείς να πει πως εμείς οι Έλληνες διαπρέπουμε όταν δεν υπάρχει πλέον ελπίδα – βλέπε και Ολυμπιάδα 04, που έγινε τέλεια ενώ όλοι προδιέγραφαν πλήρη αποτυχία.) Φυσικά, αδυναμίες και περθώρια βελτίωσης πάντα υπάρχουν, αλλά η θέση παραμένει αξιοζήλευτη. Όπως λοιπόν μπόρεσαν αυτές οι γενιές, έτσι θα μπορέσουμε κι εμείς. Ένα μόνο μπορεί να είναι το σύνθημά μας, το «άμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες», εμείς βέβαια θα γίνουμε πολύ καλύτεροι, των αρχαίων Σπαρτιατών – χωρίς, τονίζω πάντα, να υποτιμάμε τις δυσκολίες. Νομίζω πως το μήνυμά μας προς την νεολαία πρέπει να εστιάζεται στις λύσεις, όχι τα προβλήματα. Όσοι τονίζουν περισσότερο τα προβλήματα και καλλιεργούν υπόγεια την απαισιοδοξία και την εσωστρέφεια προσφέρουν κακές υπηρεσίες στην νεολαία και τον τόπο.

(γ) Για όλους αυτούς τους λόγους, το ΠΑΣΟΚ καλεί την νεολαία να σταματήσει αμέσως τις καταλήψεις και να επιστρέψει στα σχολεία της, και στα καθήκοντά της. Την καλεί επίσης να απέχει από την βία. Το μήνυμα του ΠΑΣΟΚ (πρέπει να) είναι: Οι απόψεις σας ακούγονται, δεν εισακούγονται όλες, όμως είναι καταλύτες αποφάσεων. Η υπεύθυνη πολιτική ηγεσία του αύριο, δηλαδή η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, σας άκουσε και θα κάνει το καθήκον της, το ίδιο τώρα καλείσθε να κάνετε κι εσείς.

Το ΠΑΣΟΚ βεβαίως απευθύνεται και συνολικά στην κοινωνία η οποία αγωνιά κάτω από το βάρος της επερχόμενης δημοσιονομικής κρίσης, των εντεινόμενων οικονομικών ανισοτήτων, της διαφθοράς και της απαξίωσης των θεσμών. Το μήνυμα πρέπει να είναι στο ίδιο πνεύμα. ΜΑΖΙ στον δύσκολο και υπεύθυνο δρόμο που θα βάλει την χώρα σε πορεία ανασυγκρότησης. Κάποιες σκέψεις και προτάσεις εξειδικεύονται ως εξής ανά τομέα.

Στον οικονομικό τομέα, επιφανειακά τουλάχιστον, η χώρα δεν δείχνει να αντιμετωπίζει κρίση ίδιας υφής και έκτασης με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ. Αντιμετωπίζει όμως πρόβλημα υπερχρέωσης τόσο του δημόσιου όσο και του προσωπικού τομέα (νοικοκυριά), και συνολικά εξωτερικής υπερχρέωσης της χώρας. Έχω διατυπώσει την άποψη σε άλλη καταχώριση ότι η εξωτερική υπερχρέωση μπορεί να είναι η θεμελιώδης αιτία της ακρίβειας και (η άλλη όψη του νομίσματος) της καθήλωσης των πραγματικών εισοδημάτων. Το θέμα είναι ότι η δημόσια υπερχρέωση και το εξωτερικό χρέος συνδέονται (εξωτερικό χρέος = σύνολο του χρέους όλων των τομέων της οικονομίας). Επίσης, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η πρόσφατη κρίση χτύπησε οικονομίες (ΗΠΑ, Βρετανία) με μεγάλο εξωτερικό χρέος. Αυτές οι δύο θέσεις με οδηγούν προσωπικά (και ως επαγγελματία οικονομολόγο, αν θέλετε) στο συμπέρασμα ότι κάποιες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, έχουν φτάσει σε αδιέξοδο. Ο τρόπος ανάπτυξής τους, βασισμένος στην ενίσχυση της κατανάλωσης και όχι της παραγωγής, δείχνει πλέον να φτάνει στα όριά του, καθώς οδηγεί σε κατανάλωση πέρα από τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας, αύξηση τιμών, μείωση ανταγωνιστικότητας, και τελικά, μείωση πραγματικών εισοδημάτων και εξωτερικά ελλείμματα. (Αυτές όλες οι θέσεις είναι σε ένα επίπεδο αυτονόητες, σε ένα άλλο όμως επιπεδο μάλλον ρηξικέλευθες.) Για όλους αυτούς τους λόγους, πιστεύω πως απαιτείται επειγόντως δημοσιονομική εξυγίανση, μείωση του καταναλωτισμού, και ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της χώρας. (Για όλ’ αυτά γράφω πιο αναλυτικά αλλού.) Όλ’αυτά συνεπάγονται θυσίες. Θυσίες οι οποίες, σε μία εν τέλει πλούσια χώρα (δες πιο πάνω), δεν είναι και τόσο επαχθείς για την μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας. Δεν μπορώ να πιστέψω πως κάποια οικονομία της τάξης του 10% (ας πούμε) είναι επαχθής. Μπορούμε σχεδόν όλοι να μειώσουμε κατά ένα πιάτο το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι ή να φορέσουμε ένα ρούχο ένα εξάμηνο περισσότερο χωρίς πρόβλημα – για τέτοιες θυσίες μιλάμε. Η ελληνική κοινωνία έχει και τις υλικές και τις ηθικές δυνάμεις για να αντέξει κάτι τέτοιο. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι ο κάθε ένας και μία θα λέει γιατί να την πληρώσω εγώ και όχι ο πλουσιότερος διπλανός, ή γιατί ο διπλανός ξεφεύγει, κλπ. Για να γίνει λοιπόν αυτό χρειάζονται δύο βασικά πράγματα: Πρώτον, ειλικρίνεια από μέρους της πολιτικής ηγεσίας, σε βάθος κινητοποίηση της κοινωνίας (δες σχετική καταχώρηση) και ευρείες συναινέσεις. Και δεύτερον, η υπόσχεση ότι οι θυσίες θα γίνουν σε πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ο πρώτος λοιπόν άξονας πολιτικής είναι η οικονομική (δημοσιονομική και ευρύτερη) εξυγίανση με κοινωνική δικαιοσύνη. Συγκεκριμένα, προτείνεται η μετατροπή της φορολογίας έτσι ώστε τα αδύναμα οικονομικά στρώματα (ένα μικρό τμήμα, ας πούμε κάτι σαν 10 ή 20%, με στοχευμένο τρόπο) να λάβουν ενισχύσεις, ο μεσαίος χώρος να παραμείνει λίγο-πολύ ως έχει, και το ανώτερο εισοδηματικά τρίτο να επωμιστεί μεγαλύτερα βάρη με προοδευτικοποίηση της φορολογίας εισοδήματος ακινήτων για τα μεγάλα εν χρήσει ακίνητα και τα μεγάλα εισοδήματα, και με κλείσιμο παραθύρων όπως το αφορολόγητο των μερισμάτων. (Προτείνεται τα επενδυόμενα κέρδη να είναι αφορολόγητα, και τα μερίσματα και τα κέρδη από κεφαλαιοποίηση να φορολογούνται κανονικά.) Επίσης περιορίζεται δραστικά η φοροδιαφυγή, που δημιουργεί και ελλείμματα και έχει κοινωνικά άδικο χαρακτήρα, με συνδυασμό ενημερωτικής καμπάνιας και καταστολής. Αλλά πρέπει πρωτίστως να γίνει σαφές πως περιθώρια για πολιτικές τύπου δώσ’ τα όλα δεν υπάρχουν. Παράλληλα με την αύξηση των εσόδων, περιορίζονται δραστικά οι σπατάλες, έτσι ώστε να μειωθούν αποφασιστικά και γρήγορα τα κρατικά ελλείμματα που απειλούν να μας τινάξουν στον αέρα. (Ειρήσθω εν παρόδω πως ανάγκη να καλέσουμε εμείς από μόνοι μας το ΔΝΤ ή την ευρωπαϊκή επιτήρηση δεν έχουμε. Εάν τέτοιες καταστάσεις μας προκύψουν, θα συμμορφωθούμε, εάν όμως δεν προκύψουν, τότε μπορούμε να πάρουμε μόνοι μας τις δύσκολες αποφάσεις.)

Ο δεύτερος άξονας είναι οι ευρείες συναινέσεις υπό την αυτοδύναμη ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Είναι σαφές, όπως εξηγώ και αλλού, πως κοινωνική στήριξη για δύσκολες πολιτικές στην οικονομία και την παιδεία, και για την αντιμετώπιση φαινομένων όπως η διαφθορά και η υποβάθμιση των θεσμών, δεν μπορεί να έχει οποιαδήποτε κυβέρνηση από μόνη της, με ένα ποσοστό του 40-κάτι% και κοινοβουλευτική πλειοψηφία λίγων εδρών (και αν). Και την υπόλοιπη κοινωνία απέναντι, αν όχι στους δρόμους. Υπό την έννοια αυτή, οι προτάσεις που ακούστηκαν τις τελευταίες μέρες για συνεργασίες δεν αξιολογήθηκαν επαρκώς. Ασφαλώς και δεν είναι δυνατή η συγκυβέρνηση με την πλήρως κατισχυμένη ΝΔ. Όμως είναι δυνατή η συνεργασία με κάποιες άφθαρτες προσωπικότητες διαφόρων χώρων, του συντηρητικού και μεσαίου χώρου συμπεριλαμβανομένου. Επίσης δεν είναι δυνατή η προγραμματική συνεργασία με την αριστερά, μία συνεργασία η οποία όταν και από όπου προτείνεται (και από το ΠΑΣΟΚ) έχει οπορτουνιστικό χαρακτήρα και δεν πείθει την κοινωνία. (Τεράστια ερωτήματα εγείρονται και με την θέση του ΣΥΝ ότι ο αγώνας τώρα συνεχίζεται στα σχολεία. Άλλο να προσπαθείς να προσεγγίσεις και να δώσεις φωνή στους νέους, και άλλο να τους προτρέπεις σε περαιτέρω «αγώνες».) Μπορούν όμως κάλλιστα κάποιες μεμονωμένες προσωπικότητες της αριστεράς να συνεργαστούν με το ΠΑΣΟΚ, όπως και κάποιοι ανεξάρτητοι. Το κριτήριο για την συμμετοχή προσωπικοτήτων του ευρύτερου μεσαίου χώρου στην κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ θα είναι πάντα η εντιμότητα και η τεχνοκρατική κατάρτιση. Και βέβαια, ας τονιστεί κατηγορηματικά, υπό την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ και του προέδρου του Γ. Παπανδρέου, ενός ΠΑΣΟΚ που «κατεβαίνει» στις εκλογές με διακηρυγμένο και σαφή στόχο την αυτοδυναμία, την οποία και πετυχαίνει. Κάτι σαν την στρατηγική Ομπάμα δηλαδή, ο οποίος σωστά διέγνωσε ότι τα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα απαιτούν ένα μίνιμουμ κοινωνικής συναίνεσης για να αντιμετωπιστούν, και ότι η ευρύτερη κοινωνία, η μη ανήκουσα σε κάποιο στενό κομματικό πυρήνα, αντιμετωπίζει με καχυποψία την ποδοσφαιρικού τύπου αναμέτρηση μεταξύ των περιχαρακωμένων κομματικών στρατιών, παρά την οποιαδήποτε πολιτική της τοποθέτηση. Ευρείες συναινέσεις υπό την αυτοδύναμη ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, ιδού το ζητούμενο.

΄Ενας τρίτος άξονας πολιτικής είναι η αναβάθμιση των θεσμών, η διαφάνεια, η πάλη εναντίον της διαφθοράς, η ανοιχτή κοινωνία, και η καταστατική διακυβέρνηση. Πάνω σε όλα αυτά τα ζητήματα έχω γράψει εκτενώς αλλού, και δεν θα επεκταθώ εδώ. Οι ίδιες αρχές διέπουν και αυτά τα ζητήματα, και πάνω απ’ όλα οι αρχές της υπευθυνότητας και της συνυπευθυνότητας. (Υπ’ αυτήν την έννοια, είναι ακατανόητες και η απεργία των εκπαιδευτικών στις αρχές του νέου έτους, και η απεργία της ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ μέσα στην πρώτη και καυτή εβδομάδα των επεισοδίων, όπως και η έλλειψη καταδίκης των ενεργειών αυτών από το ΠΑΣΟΚ. Άλλο να θέλεις να απαλλαγεί ο τόπος από την χειρότερη κυβέρνηση της μεταπολίτευσης, και άλλο να θέλεις να διαλύσεις το σύμπαν για να το πετύχεις.)

Ας το ξαναπούμε. Το ΠΑΣΟΚ είναι ηγετική και διαφωτιστική δύναμη μέσα στην κοινωνία, και αντιμετωπίζει με ευθύνη τις προκλήσεις της επερχόμενης κυβερνητικής του θητείας. Μιλώντας με γλώσσα ειλικρίνειας, χτίζοντας ευρείες συναινέσεις υπό την ηγεσία του, παίρνοντας τις απαραίτητες δύσκολες αποφάσεις, και πραγματοποιώντας αποφασιστικές και ριζικές τομές ως κυβέρνηση, μπορεί να εμπνεύσει την συλλογική προσπάθεια που θα βάλει την χώρα σε πορεία ανασυγκρότησης.