ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

«Έτσι ήρθαν τα πράγματα, μα έτσι δεν θα πάνε.»
Τίτλος μυθιστορήματος του Γιασάρ Κεμάλ

Κι άλλο καλοκαίρι πέρασε, και πολλές εντυπώσεις με κέρασε – για να παραφράσουμε το στίχο του Βαγγέλη Γερμανού. Εποχικός επισκέπτης όπως κάθε χρόνο, γέμισα εντυπώσεις, καλές και κακές. Θα σταθώ σε τρεις που πιστεύω έχουν γενικότερο ενδιαφέρον.

Φωτιές. Το θέμα των ημερών βέβαια είναι οι μεγάλες φωτιές, μεγαλύτερες ίσως και από του 2007. Για τρίτη φορά μέσα σε δύο χρόνια, όπως έγραψε ο Δ. Μητρόπουλος στα ΝΕΑ (24/8/09), δώσαμε την εικόνα ανοχύρωτης χώρας (κοινώς ξέφραγου αμπελιού), μετά τις φωτιές του 2007 και τους εμπρησμούς των πόλεςν του Δεκέμβρη 2008. Οι κυβερνητικές ευθύνες είναι αναμφίβολες. Η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή παρέλαβε μία Ολυμπιακή Ελλάδα και παραδίδει (κυριολεκτικά και μεταφορικά) στάχτες. Αλλά νομίζω ότι το πρόβλημα είναι συνθετότερο. Είναι κοινός τόπος ότι πέρα από τις αντικειμενικές φυσικές δυσκολίες (φωτιά στο ιδιαίτερα εύφλεκτο πευδάσος κάτω από θυελλώδεις ανέμους) και την αποφυγή θυμάτων, πέρα από την έλλειψη σχεδίου και συντονισμού, επιχειρησιακή ανικανότητα, μεγάλες ελλείψεις σε μέσα και προσωπικό, για τις οποίες η κυβερνητική ευθύνη είναι δεδομένη, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες όπως αλόγιστη και άναρχη «ανάπτυξη», ατέλειωτο (και εύφλεκτο) σκουπιδιαρό (που έπαιξε μεγάλο ρόλο στην Πάρνηθα), ασυννενοησία και μικροκομματισμός (δήμαρχοι που έπαιρναν τηλέφωνο τον υπερ-υπουργό Προκόπη Παυλόπουλο να τους στείλει αεροπλάνα, λες και αυτός ήταν το Κέντρο Επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής), ελλιπής χάραξη αντιπυρικών ζωνών και καθαρισμός των δασών οφειλόμενος σε ασυννενοησία μεταξύ δήμων, νομαρχιών και δασαρχείων, και σίγουρα πολλοί άλλοι. Νομίζω πως θα συμφωνήσω με άλλους σχολιαστές (Α. Καλοκαιρινός στα ΝΕΑ, 24/8/09, Π.Κ. Ιωακειμίδης στις 28/8/09 πάλι στα ΝΕΑ) πως αυτοί οι παράγοντες αναδεικνύουν, πέρα από κυβερνητική ανικανότητα, και βαθύτερες παθολογίες, όπως ανικανότητα της δημόσιας διοίκησης σε όλες της τις εκφάνσεις της να παράγει έργο πέρα από την απλή διεκπεραίωση, στη βάση μακρόπνοου σχεδιασμού (π.χ., καθαρισμός δασών, οργάνωση εθελοντών), αλλά και της ελληνικής κοινωνίας, παρ’ όλη την αυτοθυσία της και εθελοντική προσφορά της την ώρα της κρίσης, να προστατέψει το δημόσιο αγαθό (το δάσος!) ουσιαστικά και σε βάθος χρόνου (με σεβασμό, αποφυγή σκουπιδιών, άναρχης δόμησης, κλπ).

Αυτοκινητάκι μου ουάουα. Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης έγραψε στα ΝΕΑ προ ημερών για την μανία για επιδεικτική κατανάλωση που χαρακτηρίζει ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας ακόμα και εν μέσω κρίσης. Θα συμφωνήσω (μερικώς), με την επισήμανση ότι η κατανάλωση αυτή, βοηθούμενη και πό σχετικά μέτρα του τελευταίου τριήνου) παίρνει σε μεγάλο βαθμό την μορφή λατρείας του αυτοκινήτου (που φέρνει στο μυαλό τον τίτλο απιθεώρησης προ ετών «Αγάπη μου ουάουα»!). Καμμία άλλη χρονιά δεν είδα τόσα πολλά καινούργια κυριλέ αυτοκίνητα στην χώρα μας. Οι ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι θα μας πουν αν αυτή η λατρεία της ελληνικής κοινωνίας προς το αυτοκίνητο και η επιδεικτική ακατανάλωση γενικότερα είναι κάτι όντως ξεχωριστό από ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, ή αν π.χ. είναι το καμάρι του αρχοντοχωριάτη που ξαφνικά μεγαλοπιάστηκε. (Εδώ δεν μπορεί κανείς παρά να θυμηθεί τα ευτράπελα που συνέβαιναν, όπως διαβάζουμε, στις μέχρι προ τινός δεξιώσεις μετά φαγητού της Προεδρίας της Δημοκρατίας για την επέτειο της Δημοκρατίας , καθώς και σε άλλες εκδηλώσεις με δωρεάν φαγητό, όπου οι συνδαιτημόνες συνωστίζονταν λες και δεν είχαν δεί ποτέ τους φαγητό!) Οι δε μαρξιστές και άλλοι θα μας πουν αν έχει να κάνει με τον γενικευμένο φετιχισμό του εμπορεύματος, όπου οι κοινωνικές σχέσεις ανταγωνισμού λόγω εκμετάλλευσης μεταλλάσσονται σε ανταγωνισμό για το ποιός έχει το καλύτερο αυτοκίνητο. Μπορεί βέβαια και να είναι η αγάπη προς την αυτονομία που αναντίρρητα χαρίζει το αυτοκίνητο. Είναι όμως αδιαμφισβήτητο (τουλάχιστον στο μυαλό του γράφοντος) ότι η επιδεικτική κατανάλωση χαρακτηρίζεται από έναν υφέρποντα ανταγωνισμό για να έχω εγώ καλύτερο αυτοκίνητο ή σπίτι ή ο,τιδήποτε από τον γείτονα, και από μία (κίβδηλη) αίσθηση καταξίωσης όταν αυτό συμβαίνει.

Πέρα από ότι αυτές οι λογικές είναι αυτο-αναιρούμενες (δεν μπορεί να είμαστε όλοι καλύτεροι από τον μέσο όρο, γιατί σαν ομάδα είμαστε ο μέσος όρος), δημιουργούν και ένα σαθρό υπόστρωμα που εμποδίζει ουσιαστικές προοδευτικές έννοιες να ριζώσουν. Π.χ., δυσκολεύουν την οικολογική πρακτική (την έμφαση σε μαζικά μέσα μεταφοράς, την προσαρμογή σε οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, κλπ), την προσαρμογή σε μία οικονομία περισσότερης παραγωγής και λιγότερης κατανάλωσης ώστε να εξασφαλιστεί η ευημερία σε βάθος χρόνου, αλλά και την μείωση των τροχαίων ατυχημάτων, κλπ. Επιπλέον, ο αχαλίνωτος και επιδεικτικός καταναλωτισμός σε περίοδο κρίσης υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή. Σε πιο προηγμένες βιομηχανικές χώ ρες, όπου βέβαια υπάρχει χλιδή και πλούτος πολύ περισσότερος, υπάρχουν όμως και ρεύματα σκέψης που αναδεικνύουν πιο πολύ το αδιέξοδο της επιδεικτικής κατανάλωσης. Στην Ελλάδα ακούγονται φυσικά τέτοιες απόψεις, όμως είναι απαραίτητο να ενισχυθούν και αναπτυθούν περαιτέρω στο πλαίσιο μιάς κεντροαριστεράς που επιθυμεί να παραμείνει ηγεμονική δύναμη στην ελληνική κοινωνία. Ειδικά αναφορικά με το αυτοκίνητο, μπορεί να τονισθεί περισσότερο ο χρηστικός και όχι επιδεικτικός χαρακτήρας του, οι αρετές της ευγένειας και συνεργασίας στον δρόμο αντί του ανταγωνισμού και της επιθετικότητας, και η ήπια και με (σχετικό) σεβασμό στο περιβάλλον οδήγηση.

Δημόσια διοίκηση. Σε δημόσια υπηρεσία επαρχιακής κωμόπολης, όχι πολύ μακριά από την Αθήνα, υπηρετούν 17 άτομα. Εκ των οποίων αποδίδουν έργο τα 4 (ολογράφως: τέσσερα). Το υπόλοιπο προσωπικό (δηλαδή 13/17, ποσοστό άνω του 75%) είναι ουσιαστικά υπεράριθμο. Πως απασχολούνται αυτοί οι άνθρωποι; Τύποις κάτι κάνουν, αλλά στην πράξη πίνουν καφέ και κουτσομπολεύουν. Πως τα καταφέρνουν τόσο ωραία; Απλά, δεν γνωρίζουν! Δεν γνωρίζουν π.χ. να κάνουν ένα απλό διαβιβαστικό («σας διαβιβάζουμε το τάδε έγγραφο λόγω αρμοδιότητάς σας»). Κάποιος είναι υπεύθυνος να καταχωρεί αλφαβητικά. Ο/η εν λόγω υπάλληλος γνωρίζει να καταχωρεί Α από Β, αλλλλά δεν γνωρίζει να βάζει σε σειρά το Αα και Αβ. Παλιότερα ελέγετο ότ ι οι δημόσιοι υπάλληλοι πλέκουν (τουλάχιστον οι γυναίκες) εν ώρα υπηρεσίας. Τώρα είναι πιό ειλικρινές να λέμε ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, απλά κοροϊδεύουν.

Δεν ξέρω πόσο γενικευμένο είναι το φαινόμενο, αν κι έχω ακούσει αρκετά άλλα τέτοια παραδείγματα για τον δημόσιο τομέα. Θέλω να πιστεύω ότι η πλειοψηφία των δημοσίων υπαλλήλων κάνει ευσυνείδητα το καθήκον της. Αλλά ακόμα και σχετικά μικρής έκτασης να είναι το φαινόμενο, είναι ιδιαίτερα απογοητευτικό και συνιστά κραυγαλέα σπατάλη πόρων. Εκτός του ότι βέβαια είναι και διαλυτικό του ηθικού των υπολοίπων. Κοντολογής, εάν τέτοια φαινόμενα δεν αντιμετωπιστούν σε βάθος, δεν μπορούμε να μιλάμε για εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών, για άνοδο ανταγωνιστικότητας και βιώσιμη ανάπτυξη στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Το ΠΑΣΟΚ οφείλει να αναδείξει την αναδιοργάνωση της δημόσιας διοίκησης σε κορυφαίο στρατηγικό του στόχο, που όμως αρχίζει να μπαίνει σε απτή πορεία υλοποίησης από τις πρώτες κιόλας 100 ημέρες. Οι προτάσεις που μπορούν να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση είναι:
• Συνιστάται επιτροπή ανώτατων δημοσίων υπαλλήλων, νομικών, συνδικαλιστών αλλά και μελών του επιχειρηματικού κόσμου που μελετά την κατάσταση στον δημόσιο τομέα και κάνει προτάσεις πολιτικής. Οι προτάσεις τίθενται σε δημόσιοοο διάλογο. Η όλη διαδικασία όμως έχει περιορισμένο χρονικό ορίζοντα. Οι παρακάτων προτάσεις μπορούν να αποτελέσουν μία βάση.
• Ετήσια αξιολόγηση προσωπικού (με συνέντευξη, σύνταξη έκθεσης από τον/ην προϊστάμενο, αλλά και σύντομη έκθεση του πώς κάθε υπάλληλος αξιολογεί τον εαυτό του και τους άλλους). Διατύπωση προσωπικών στόχων βελτίωσης ανά υπάλληλο.
• Ετήσιες επιθεωρήσεις όλων των υπηρεσιών κάθε υπουργείου. Διατύπωση εκτίμησης εάν το παραγόμενο έργο της υπηρεσίας συγκρίνεται με αυτό ομοειδών υπηρεσιών.
• Το ίδιο ισχύει μεταξύ υπηρεσιών υπουργείων (σύγκριση έργου, κλπ). Εδώ, ενεργό ρόλο μπορεί να παίξει ο Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης.
• Καθιέρωση μετρήσιμων στόχων ανά υπηρεσία και υπάλληλο με βάση όλα τα παραπάνω, και απόδοση μπόνους ανάλογα με την επίτευξη ή όχι των στόχων αυτών.
• Διαρκής επιμόρφωση όλου του στελεχικού δυναμικού της δημόσιας διοίκησης.

Το τελευταίο μέτρο βέβαια είναι και το πιό δραστικό, και θα ξεσηκώσει ίσως και αντιδράσεις κυρίως από την Αριστερά. Και εδώ χρειάζεται να σταθούμε. Η επιλογή που διαθέτουμε δεν είναι μεταξύ μίας ισότητας παλαιομοδίτικου τύπου (π.χ., αποσύνδεση της μισθολογικής εξέλιξης από την βαθμολογική εξέλιξη που καθιέρωσε το ΠΑΣΟΚ την δεκαετία του 80) και κάποιας ανισότητας ανάμεσα στους δημόσιους υπαλλήλους. Εάν επιμείνουμε στην ισότητα θα οδηγηθούμε σε βαθμιαία απαξίωση του δημόσιου τομέα με ό,τι αυτό σημαίνει. Η μόνη επιλογή είναι μεταξύ μίας επιλεκτικής μεταχείρισης του προσωπικού με βάση τις ικανότητες και την απόδοσή τους στην βάση του «όλοι αμείβονται για την προσπάθειά τους», και μίας ανισότητας όπου οι «κάτω» τρέχουν και οι «πάνω» αμείβονται, όπως δυστυχώς τείνει όλο και πιο πολύ να γίνει η νόρμα στον ιδιωτικό τομέα. Ρεαλιστικά μιλώντας, αυτό είναι το βασικό διακύβευμα (ή αλλιώς «στοίχημα») για την σημερινή σοσιαλδημοκρατία.

Όλα αυτά μας οδηγούν στο γενικό συμπέρασμα πως για την ανασυγκρότηση της χώρας απαιτείται να συντρέξουν τριών λογιών παράγοντες. Πρώτον, μία ικανή, έντιμη και γενναία κυβέρνηση, δεύτερον, εκ βάθρων αναδιοργάνωση και ανασυγκρότηση όλης της κρατικής μηχανής, και τρίτον, σε βάθος κινητοποίηση της κοινωνίας. Έτσι μπορούμε να ελπίζουμε σε μία μάχιμη Ελλάδα, που παίρνει την τύχη της στα χέρια της, διαπνεόμενη από αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση, ευημερούσα, ισχυρή και κοινωνικά δίκαιη. Αλλιώς, η Ελλάδα που θα κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές και την ιστορία θα περιθωριοποιείται βαθμιαία, θα είναι λαβωμένη και άδικη, «μοιραία και άβουλη αντάμα».