Προτεραιότητες για το περιβάλλον

Διαβάζουμε (Μαρία Νταλιάνη, ΤΑ ΝΕΑ 14/7/09) πως το θέμα «περιβάλλον» ανεβαίνει προς τα πάνω στην πολιτική αντζέντα, αλλά προς το παρόν τα κόμματα (ακόμα και οι Οικολόγοι) δεν έχουν διατυπώσει σαφείς κεντρικές θέσεις και προτεραιότητες. Από τον κανόνα δεν φαίνεται να εξαιρείται και το ΠΑΣΟΚ, παρά την ειλικρινή ακι δηλωμένη πρόθεση του Προέδρου του να κάνει το περιβάλλον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του. (Π.χ., ένας βουλευτής του ΠΑΣΟΚ μίλησε για το τυρόγαλο και πως να μην είναι τοξική η απόρριψή του – ενδιαφέρον αλλά όχι κεντρικό ζήτημα. Επίσης, το δελτίο για το περιβάλλον που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Κινήματος δεν φαίνεται να περιέχει και πολλά – δεν ξέρων αν υπάρχει κάτι άλλο.) Σαν συμβολή σε αυτή την αναζήτηση, θα μπορούσαν να προταθούν οι εξής κεντρικοί άξονες πολιτικής ως προτεραιότητες:

- Ατμοσφαιρική ρύπανση και μέσα μαζικής μεταφοράς: Το πρόβλημα μας αγγίζει όλους εδώ και πολλά χρόνια. Η λύση του είναι σύνθετη, περνάει μέσα από όλες τις δράσεις που περιγράφονται πιο κάτω, αλλά κατά ένα μεγάλο μέρος το πρόβλημα λύνεται μόνο με τον περιορισμό του ΙΧ και την παράλληλη ενεργή και δραστική προώθηση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Είναι σαφές πως αυτή η δράση όχι μόνον περιορίζει την ρύπανση, αλλά και συμβάλλει στην γενικότερη αναβάθμιση της ζωής στις πόλεις, με την λύση του κυκλοφοριακού, αποσυμφόρηση, μείωση ηχητικής ρύπανσης, μείωση τροχαίων ατυχημάτων, κλπ. Η Ελλάδα χρειαζόταν και χρειάζεται ακόμα δραστική αναβάθμιση του οδικού της δικτύου. Από την άλλη μεριά, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι από ένα σημείο και ύστερα, η ανάπτυξη μέσω δρόμων είναι αδιέξοδη, οδηγεί σε γεωμετρικά αυξανόμενη ρύπανση και συμφόρηση. Υπ’ αυτήν την έννοια, στην Ελλάδα απαιτείται μεν η ολοκλήρωση του εθνικού οδικού δικτύου, αλλά μέχρις ενός σημείου μόνο. Δεν βλέπω π.χ. τι καλό θα φέρει για την Αθήνα/Αττική το τσιμέντωμα κάθε χιλιομέτρου πρασίνου γύρω από τον Υμηττό, όπως προβλέπει το πρόσφατο (και πολυ-εξαγγελμένο) «πακέτο Σουφλιά». Άλλο να ολοκληρώσεις την Αττική οδό (π.χ. μέχρι Λαύριο, Ραφήνα) και άλλο να την περάσεις έξω από κάθε αυλή της Αττικής. Τέλος πάντων, η χώρα από εδώ και μπρος απελπιστικά αναζητάει ολοκληρωμένη και συνδυασμένη πολιτική μέσων μαζικής μεταφοράς, των μέσων που έχουν μαζικά (πράγματι) υποβαθμιστεί, συκοφαντηθεί, και δραματικά υστερήσει σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη από τον καιρό… - αλήθεια, ανέκαθεν! (Και όπου τα λογής συμφέροντα έχουν πάντα το πάνω χέρι, όπως έδειξε και η πρόσφατη εμπειρία των υδροπλάνων.) Απαιτούμενες δράσεις: Περαιτέρω ανάπτυξη του μετρό της Αθήνας, ενός από τα λίγα επιτεύγματα που μπορεί να επιδείξει η χώρα μας στον τομέα, και του κατασκευαζόμενου της Θεσσαλονίκης. Στήριξη του περιφρονημένου τραμ της Αθήνας και προώθηση κατασκευής τραμ σε άλλες μεσαίου μεγέθους πόλεις (Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισσα, Ηράκλειο, Γιάννενα, κλπ). Ριζική αναδιάρθρωση του ταλαίπωρου ΟΣΕ, μίας από τις μεγαλύτερες (και καθόλου γλυκές) αμαρτίες του νεοελληνικού κράτους. (Για να στείλουμε μία αντιπροσωπία στην Τουρκία, να πάει με το καινούριο τραίνο υψηλής ταχύτητας Κωνσταντινούπολης-Άγκυρας - μα πως γίνεται οι «άπιστοι» να κάνουν τέτοια πράγματα και μεις να μένουμε τόσο πίσω;!) Μαζικό αλλά στοχευμένο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης του άνετου, ασφαλούς, φιλικού στον χρήστη και το περιβάλλον, και πιό φτηνού στην κατασκευή σιδηροδρόμου σε νέες βάσεις. Στοχευμένο: όχι πολλαπλές εξαγγελίες για όνειρα θερινής νυκτός, αλλά τρέχουμε δύο μεγάλα έργα και τα ολοκληρώνουμε σε εύλογο χρονικό διάστημα. Σε νέες βάσεις: Όχι μικρομπαλώματα του μουτζούρη (π.χ., «εκσυγχρονισμός» του μετρικού δικτύου στην Πελοπόννησο όπως επιχειρείται, από ποιά συμφέροντα επιβλήθηκε αυτό άραγε;) αλλά ανάπτυξη νέων σύγχρονων γραμμών. Επιβάλλεται έμφαση στον συνδυασμό των μέσων: π.χ. οι σταθμοί λεωφορείων να βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με το τραίνο, μετρό (Αθήνα), σύνδεση επίσης λιμανιών, αεροδρομίων, με τα δίκτυα αυτά. Στις πόλεις, ενεργή στήριξη και επέκταση των λεωφορειολωρίδων.

- Διαχείριση υδάτινων πόρων. Μην γελιόμαστε, έχουμε πρόβλημα. Τα ποτάμια στερεύουν, οι υδροφόροι ορίζοντες πέφτουν και μολύνονται είτε γίνονται υφάλμυροι. Επιβάλλεται «πολιτική νερού» που θα στοχεύει να περιορίσει δραστικά την σπατάλη. Καθορίζεται μία μηνιαία βασική παροχή νερού εξειδικευόμενη κατά αριθμό μελών νοικοκυριού (αλλιώς αν στο σπίτι ζουν τέσσερεις και αλλιώς ένας), και από εκεί και πέρα η τιμή του νερού ανά μονάδα αυξάνει προοδευτικά. Η πολιτική αυτή πρέπει να ισχύσει για όλους τους Δήμους και τις εταιρείες ύδρευσης.

- Ανακύκλωση/διαχείριση απορριμάτων. Η ανακύκλωση πρέπει να μπει πιο δραστικά στην ζωή μας. Οι τεχνικές λεπτομέρειες (πώς, που γίνεται η διαλογή, κτλ) πρέπει να γίνουν αντικείμενο περισσότερης μελέτης. Στο θέμα των αποριμμάτων, το φλέγον ζήτημα είναι να βρεθούν τόποι υγιειονομικής ταφής νέου τύπου, για τους οποίους τόσο αντιδρούν οι τοπικές κοινωνίες. Μία λύση θα ήταν να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός της αγοράς στο θέμα. Σπεύδω να διευκρινίσω: αγορά μεταξύ των ενδιαφερομένων Δήμων. Το σύστημα μπορεί να δουλέψει ως εξής: Σε πρώτη φάση γίνεται μία πρώτη αναγνώριση των κατάλληλων θέσεων ανά Νομό ή επαρχία. Μετά καλούνται οι Δήμαρχοι να συμφωνήσουν. (Βεβαίως, οι Δήμαρχοι. Δεν είναι θέμα υπουργού ή κυβέρνησης, είναι θέμα των τοπικών κοινωνιών, οι οποίες καλούνται να αντιμετωπίσουν με την απαραίτητη ωριμότητα το θέμα.) Καθορίζονται τέλη χρήσης του ΧΥΤΑ (ή όπως λέγεται) τα οποία καταβάλλουν οι χρήστες Δήμοι στον Δήμο στου οποίου την περιφέρεια ανήκει ο ΧΥΤΑ. Πως καθορίζονται τα τέλη; Με την λογική της δημοπρασίας: Τα προτεινόμενα τέλη ανεβαίνουν, κατά την διαδικασία της διαπραγμάτευσης, μέχρις ότου πεισθεί κάποιος Δήμος να αναλάβει τον ΧΥΤΑ. Τα τέλη που εισπράττει θα πηγαίνουν στην ενίσχυση των υπηρεσιών που παρέχει ο Δήμος (και όχι βέβαια σε τερτίπια του Δημάρχου). Μα θα ρωτήσει κανείς: Δεν παίρνει ο Δήμος αρκετούς πόρους από την κεντρική κυβέρνηση για να προσφέρει τις υπηρεσίες του; Η απάντηση είναι, όχι εάν τηρούνται αξιόπιστες διαδικασίες προϋπολογισμού τόσο από την κεντρική κυβέρνηση όσο και από τους ΟΤΑ. Οι ανάγκες σε όλα τα επίπεδα είναι απεριόριστες, αλλά οι πόροι (εάν ύπάρχουν αξιόπιστοι προϋπολογισμοί) πεπερασμένοι. Έτσι, τα έξτρα έσοδα από τα τέλη των ΧΥΤΑ θα είναι χρήσιμη ανταμοιβή. Αν βέβαια οι διαδικασίες προϋπολογισμού είναι «μαϊμού», αν π.χ. όποιος ΟΤΑ φωνάξει πιο πολύ παίρνει περισσότερα από την κεντρική κυβέρνηση, τότε η όλη λογική πάει περίπατο – γιατί να αναλάβει ο οποισδήποτε Δήμος τον ΧΥΤΑ, αν η κεντρική κυβέρνηση του πληρώνει τα χρέη μετά από την κατάλληλη πίεση; Τέλος πάντων, η κεντρική διοίκηση διευκολύνει την όλη διαδικασία θέτοντας χρονικά όρια, βάζοντας πρόστιμα στους Δήμους που δεν έχουν συμφωνήσει έως τότε (και κλείνοτας του Δημάρχους σε ένα δωμάτιο έως ότου συμφωνήσουν, αν χρειαστεί!).

- Ρύπανση – μόλυνση ατμόσφαιρας, θαλασσών και ποταμών από εκπομπές αερίων ρύπων, ρίψεις χημικών, καυσίμων, βαρέων μετάλλων, κλπ. (Ασωπός, βόρειος Ευβοϊκός, κλπ. κλπ). Εδώ από την μία καθορίζονται κίνητρα στις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις για εισαγωγή νέων τεχνολογιών, φίλτρων κλπ (συμπεριλαμβανομένης και της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, Μεγαλόπολη, Κερατσίνι, Λαύριο, ή όπου αλλού τέλος πάντων), και από την άλλη εντείνεται η αστυνόμευση για να ελεγχθεί η τήρηση των κανονισμών και των συμπεφωνημένων. Ολοκλήρωση δικτύων βιολογικών καθαρισμών. Εδώ εντάσσεται και η προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος που τόσο υποφέρει από πρακτικές (παράνομης) υπεραλίευσης (ανάμεσα σε άλλα). Έλεγχος της ναυσιπλοΐας.

- Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Σε πιο μακροπρόθεσμο και στρατηγικό επίπεδο, απαιτείται ενεργή στήριξη των σχετικών επιχειρήσεων, δράσεων, έρευνας και ανάπτυξης τεχνολογίας, με αιχμή την ηλιακή, αιολική και γεωθερμική ενέργεια (φωτοβολταϊκά, ανεμόμυλοι, κλπ.), με στόχο η χώρα να μπει στην πρωτοπορία στον τομέα και η οικονομία να στραφεί εγκαίρως προς την βιομηχανική επανάσταση του 21ου αιώνα.

- Ανανέωση του θεσμικού πλαισίου για την υποστήριξη και ενίσχυση όλων των παραπάνω. Κίνητρα για ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων εστιασμένων σε θέματα διαχείρισης περιβάλλοντος και προώθηση της ανάπτυξης και εισαγωγής νέων τεχνολογιών, ειδικά στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών.

- Αποτελεσματική προστασία του (υπολειπόμενου) δασικού πλούτου, με προστασία των καμένων και ενεργή αναδάσωση.

- Περιορισμός στην χρήση πλαστικών και της σακούλας μίας χρήσης πιο ειδικά. Το πλαστικό κάνει χιλιάδες χρόνια να διαλυθεί και απορροφηθεί από την φύση, πρακτικά δηλ. μένει αναλλοίωτο, και γι αυτό συνιστά μία από τις κυριότερες αιτίες ρύπανσης παγκόσμια. Ήδη μεγάλος αριθμός χωρών (συμπεριλαμβανομένης της Κίνας) έχει επιβάλει περιορισμούς στην χρήση της πλαστικής σακούλας ενώ κάποιες χώρες ήδη την έχουν τελείως απαγορεύσει. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι να μεταφέρουμε τα ψώνια μας, χαρτοσακούλες, ανθεκτικές σακούλες πολλών χρήσεων, κλπ.

- Χαρτογράφηση αναξιοποίητων ελεύθερων χώρων στις πόλεις και συντονισμός εκστρατείας (επίλυση ιδιοκτησιακών εκκρεμοτήτων, εξεύρεση πόρων) για την ανάδειξή τους σε πάρκα και χώρους αναψυχής. Απομάκρυνση όλων των παράνομων κτισμάτων – εάν είναι καταυλισμοί, μεταφέρονται σε νέους χώρους μετά από χωροταξική μελέτη. Επίσης, κατθαρισμός των παραλιών από αυθαίρετα και «ημιυπαίθριους». Ειδικά για την Αθήνα, στην οποία οι ανάγκες για πράσινο και ελεύθερους χώρους είναι μεγάλες (αν και το ίδιο και από μία άποψη περισσότερο ισχύει και για όλες τις πόλεις της πριφέρειας), υπάρχουν μία σειρά ελεύθερων χώρων (κτήμα Βεΐκου στο Γαλάτσι, Συγγρού στο Μαρούσι/Κηφισιά, ο πολύπαθος Ελαιώνας, το απειλούμενο πρώην αεροδρόμιο στο Ελληνικό, ο Υμηττός, το «πάρκο Στρατού» στην Κατεχάκη, Γουδή, κλπ.) που επείγει να αξιοποιηθούν – όχι με την έννοια της «ανάπτυξης» (βλέπε: τσιμεντοποίησης) αλλά με την έννοια της απόδοσής τους στις τοπικές κοινωνίες για αναψυχή. Παράλληλα, ενθάρρυνση της κοινωνίας να διεκδικήσει τους ελεύθερους χώρους της και τα ήδη υπάρχοντα πάρκα πιο ενεργά. Δεν υπάρχει κουλτούρα στην Ελλάδα απόλαυσης του ελεύθερου χώρου. Η πόλη είναι φυλακή, κατάλληλη μόνο για «αποδράσεις» (όλων των τύπων), και οι χώροι αναψυχής μένουν προς χρήση των μεταναστών (κανένα πρόβλημα με αυτό) και των λογής-λογής περιθωριακών. Θα μπορούσε όμως να είναι και διαφορετικά. Οι δήμοι, κόμματα, σύλλογοι κλπ. ενθαρρύνουν την κοινωνία να δραστηριοποιηθεί περισσότερο στους ελεύθερους χώρους της, με την οργάνωση γιορτών, πικνίκ, εκδηλώσεων πολιτισμού και μαζικού αθλητισμού, κά.

- Τέλος, αλλά και ίσως πάνω απ’ όλα, απαιτείται πολύπλευρη εκστρατεία ενημέρωσης της ελληνικής κοινωνίας σχετικά με το περιβάλλον, την απειλή από την υποβάθμισή του, και τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας (Κυότο και παρεπόμενες συνθήκες, απορρίματα, ανακύκλωση). Εισαγωγή μαθήματος περιβάλλοντος στα σχολεία (δημοτικά και γυμνάσια). Διαφώτιση από ειδικούς (ινστιτούτα, κλπ) πάνω στο τι μπορεί να κάνει πρακτικά ο πολίτης στην καθημερινή ζωή για το περιβάλλον και την εξοικονόμηση ενέργειας (π.χ., οδηγίες για την «ενεργο-νομική» οικία). Ενεργή προώθηση κουλτούρας μέσων μαζικής μεταφοράς. Τελικά, εμπέδωση στην ελληνική κοινωνία του αισθήματος ότι το περιβάλλον μας αφορά όλους, η υποβάθμισή τους θα έχει σοβαρές συνέπειες για όλους, και ότι καλούμαστε