ΑΡΙΣΤΕΡΑ Η ΚΕΝΤΡΟ;

Το ερώτημα «Αριστερά ή Κέντρο» όσον αφορά το ΠΑΣΟΚ εμφανίζεται αρκετά συχνά τον τελευταίο καιρό, ειδικά μετά τις εκλογές του Σεπτέμβρη του 2007. (Βλ. π.χ. το άρθρο του Δ. Μητρόπουλου ‘Κλίνατε επ’αριστερά’ στην στήλη Εναλλακτικά των ΝΕΩΝ της 19ης Ιουλίου 2008). Η αριστερή αυτή στροφή του ΠΑΣΟΚ (που εκφράζεται π.χ. στον χώρο της Παιδείας με την άρνηση αναγνώρισης των ιδιωτικών «Πανεπιστημίων», στον χώρο της οικονομικής πολιτικής με την έκφραση επιθυμίας για επαναδιεκδίκηση του ΟΤΕ από το Δημόσιο, κλπ) υποστηρίζεται από την λογική ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να επιστρέψει στις αριστερές του καταβολές και την κινηματική του λογική αν θέλει να ξαναγίνει πλειοψηφικό ρεύμα στην κοινωνία.

Η συλλογιστική αυτή εντάσσεται σε έναν γενικότερο προβληματισμό για το ποιά πρέπει να είναι η στρατηγική των Κεντροαριστερών/σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων για την κατάκτηση της εξουσίας (βλ. σχετικό άρθρο του Παύλου Τσίμα πάλι στα ΝΕΑ προ καιρού). Πράγματι, τα κόμματα αυτά, τουλάχιστον στην Ευρώπη, δείχνουν να χάνουν αναφανδόν τον τελευταίο καιρό την εξουσία όποια κι άν είναι η στρατηγική τους (με γνωστές και φωτεινές εξαιρέσεις όπως στην Ισπανία). Μερικές φορές μπορεί να υποστηριχθεί ότι δεν επέδειξαν αρκετό «ρεαλισμό» πηγαίνοντας αρκούντως προς το κέντρο, άλλες φορές πως δεν υπήρξαν αρκετά τολμηρά πηγαίνοντας προς τα αριστερά! Δεν νομίζω πως το θέμα έχει λυθεί ομόφωνα μεταξύ των σχολιαστών, αλλά ούτε και πως είναι εύκολο να λυθεί. Όποια θέση και αν υποστηρίξει κανείς, υπάρχει ισχυρός αντίλογος. Προσωπικά θα έτεινα προς την ιδέα ότι η απάντηση είναι σύνθετη και όχι «μονοσήμαντη», τύπου αριστερά ή δεξιά, άσπρο ή μαύρο. Νομίζω πως είναι σημαντικό ένα κόμμα να έχει μεν γνωστές αριστερές ιδεολογικές καταβολές, και κάποιες «αδιαπραγμάτευτες» βασικές επιλογές – αυτή η αίσθηση του βασικού προσανατολισμού είναι απαραίτητη για να κινητοποιηθεί μια σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης. Από την άλλη μεριά, χρειάζεται ρεαλισμός στην καθημερινή άσκηση της πολιτικής στην βάση επεξεργασμένων προγραμματικά θέσεων – για να πεισθεί η κοινωνία ότι το πρόγραμμα είναι εφικτό και κινείται στην λογική του συλλογικού, και όχι κάποιου στενά ιδεολογικού, συμφέροντος. Αυτός ο (δύσκολος) συνδυασμός της «ρεαλιστικής ουτοπίας», της αίσθησης ότι είναι εφικτό να βελτιωθούν τα πράγματα προς μιά προοδευτική κατεύθυνση προς όφελος των πολλών είναι εξ ων ουκ άνευ για την κατάκτηση της εξουσίας από τα Κεντροαριστερά κόμματα.

Με δεδομένο αυτό, και με επίσης δεδομένο ότι το ΠΑΣΟΚ έχει γνωστές αριστερές καταβολές (ο μακαρίτης Μιχάλης Ράπτης ή «Πάμπλο» συνήθιζε να λέει, ή να γράφει, ότι το ΠΑΣΟΚ είναι το αριστερότερο από τα κόμματα εξουσίας της Ευρώπης), το ζητούμενο για το ΠΑΣΟΚ είναι ο ρεαλισμός και η προγραμματική επεξεργασία σύγχρονων θέσεων. Με άλλα λόγια, πιστεύω πως το ΠΑΣΟΚ έχει κατακτήσει την αριστερή του ταυτότητα στη συνείδηση μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, για διάφορους λόγους (που έχουν να κάνουν με το ότι τόσο το ΠΑΣΟΚ έχει να επιδείξει μια αρκετά ριζοσπαστική πορεία μέχρι τώρα, όσο και με το ότι και η ελληνική κοινωνία για λόγους ιστορίας αλλά και σύνθεσης εμφορείται σε μεγάλο βαθμό από ριζοσπαστικά αισθήματα). Αυτό που μένει τώρα είναι να πείσει ότι διαθέτει και τις ανάλογες θέσεις και σύγχρονο πρόγραμμα για να υποστηρίξει αξιόπιστα την προοδευτική μεταρρύθμιση, και να εγγυηθεί την ευημερία και την εν γένει πρόοδο. Με απλά λόγια, το ζητούμενο τώρα για το ΠΑΣΟΚ είναι να προσεγγίσει το Κέντρο στις προγραμματικές του θέσεις.

Υπάρχουν πιό συγκεκριμένα τρία βασικά επιχειρήματα σχετικά με το «γιατί Κέντρο». Ας αρχίσουμε με το πιό πραγματιστικό, αυτό που έχει να κάνει με εκλογικού τύπου λογική. Είναι η θέση ότι το εκλογικό παιχνίδι παίζεται στο κέντρο, και υποστηρίζεται θεωρητικά από το γνωστό θεώρημα του μέσου ψηφοφόρου. Υπάρχουν (απλουστευτικά) δύο κόμματα, και κάθε ψηφηφόρος ψηφίζει το κόμμα που είναι εγγύτερα στις δικές του/της θέσεις (ακόμα και αν δεν ταυτίζονται απόλυτα με τις θέσεις του κόμματος). Έτσι, το «Δεξιό» κόμμα παίρνει όλες τις ψήφους πιό δεξιά του, το «Αριστερό» όλες τις ψήφους αριστερά του, και μοιράζονται τις ψήφους στο ενδιάμεσό τους. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι η μόνη συμφέρουσα εκλογικά στρατηγική είναι η σύγκλιση στο κέντρο, υπό την έννοια της προσέγγισης στις προτιμήσεις του μέσου ψηφοφόρου. Το θεώρημα αυτό έχει βέβαια κατακριθεί από πολλές απόψεις (υπάρχουν περισσότερα των δύο κόμματα, τα κόμματα δεν είναι τόσο καιροσκοπικά όσο περιγράφονται αλλά εμφορούνται και από ιδεολογικές προτιμήσεις που μπορεί να τα εμποδίζουν να συγκλίνουν απόλυτα, κλπ), αλλά η βασική του λογική, η προσέγγιση προς το κέντρο, επιβεβαιώνεται απότα πράγματα.

Το δεύτερο επιχείρημα υπέρ του «Κέντρου» είναι ίσως πιό ουσιαστικό. Έχει να κάνει με αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «δεύτερη διάσταση της πολιτικής». Μπορούμε να διακρίνουμε δύο διαστάσεις στην πολιτική: Η πρώτη έχει να κάνει με αναδιανεμητικού τύπου λογική (εξίσωση εισοδημάτων, σπάσιμο κάθε τύπου προνομίων, κλπ). Είναι η διάσταση που κρύβεται πίσω από τις κωδικές λέξεις «κοινωνική δικαιοσύνη», που είναι βέβαια βασική ιδεολογική δέσμευση και στόχος κυρίως των (Κεντρο)αριστερών κομμάτων. (Αν και όχι μόνο, αν πιστέψουμε π.χ. την τωρινή ηγεσία των Βρετανών Συντηρητικών). Το παιχνίδι σε αυτήν την διάσταση της πολιτικής είναι περισσότερο «μηδενικού αθροίσματος» (εσύ χάνεις, εγώ κερδίζω, ή τούμπαλιν). Η δεύτερη διάσταση της πολιτικής είναι αυτή που αποσκοπεί στην άνοδο γενικά του συνόλου. Αυτή συνδέεται κυρίως με διαχειριστικές πρακτικές, και αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό και την σύγκλιση του συνόλου με πιό προοδευμένες χώρες από διάφορες απόψεις (οικονομική, κοινωνική, θεσμική, κά). Εδώ το ζητούμενο είναι η σωστή διαχείριση και η χρηστή διοίκηση έτσι ώστε να λυθούν προβλήματα, να αντιμετωπιστούν κάθε λογής προκλήσεις ή δυσκολίες, και να αξιοποιηθούν όσο το δυνατό καλύτερα οι ευκαιρίες. Το παιχνίδι σε αυτή την διάσταση είναι κατά βάση συνεργατικό. Η άποψη του γράφοντος είναι ότι στην παρούσα φάση, η «δεύτερη διάσταση» της πολιτικής είναι πολύ περισσότερο επείγουσα ως προτεραιότητα για την Ελλάδα. Όχι ότι είμαστε κοντά στον ιδεολογικό στόχο της κοινωνικής δικαιοσύνης – προς Θεού. Αλλά αυτή την ώρα αντιμετωπίζουμε δυσκολίες που χρήζουν επείγουσας αντιμετώπισης. Από το ζητούμενο της σύγκλισης (ή, θα έλεγα, της αποτροπής της απόκλισης) σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και Ευρωπαϊκής ενοποίησης, οι οποίες δεν συγχωρούν τους βραδυπορούντες, μέχρι την αντιμετώπιση της πληθώρας των εγχωρίων προβλημάτων` από την αντιμετώπιση της κρίσης αξιών στην κοινωνία (διαφθορά, αδιαφορία) μέχρι την αναζωογόνηση και ανασύνταξη της πολιτικής` από την προστασία και ισχυροποίηση των δημοσίων και κοινωνικών υπηρεσιών και αγαθών μέχρι την ταυτόχρονη αναδιάρθρωση και εξυγίανση του κρατικού τομέα` από την ισχυροποίηση σε διεθνές επίπεδο μέχρι την αντιμετώπιση των εθνικών θεμάτων, η Ελλάδα αντιμετωπίζει προκλήσεις που και επείγουν και απαιτούν συνεργατικό και συναινετικό πνεύμα. Αυτό επιβάλλει μετριοπαθείς και συναινετικές προσεγγίσεις σε όλα τα θέματα, δηλαδή μία λογική «Κέντρου». Και κυρίως, ας το επαναλάβουμε, το να αναχθεί η χρηστή διοίκηση και διαχείριση σε κεντρικό αίτημα και ζητούμενο της πολιτικής.

Τέλος, και σε συνέχεια του προηγουμένου, θα διατύπωνα μία άποψη για την φύση της δημοκρατίας. (Εξ όσων – λίγων – γνωρίζω πάνω στο θέμα, δεν έχει διατυπωθεί αλλού.) Η πάγια θέση είναι ότι η δημοκρατία είναι το σύστημα όπου η πλειοψηφία κυβερνάει, με βάση τις προτιμήσεις της και λίγο-πολύ χωρίς περιορισμούς, θεωρητικά τουλάχιστον, επιβαλλόμενους από τις απόψεις της μειοψηφίας. Η θέση που θα διατύπωνα είναι ότι η δημοκρατία είναι ένας τρόπος να επιλύονται οι κοινωνικές αντιθέσεις στο τραπέζι, με διάλογο, και με όσο το δυνατό λιγότερη κοινωνική αναταραχή. Δηλαδή, όχι με κουμπούρια στα οδοφράγματα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η πλειοψηφία μπορεί να κάνει ό,τι νομίζει, καλό ή κακό. Οφείλει να λαμβάνει υπ’όψη τις απόψεις της μειοψηφίας, σε ποσοστό ανάλογο βεβαίως της – εκλογικής – δύναμής της. Οφείλει δηλαδή να συνθέτει απόψεις. Αυτή η άποψη αντιβαίνει ευθέως στην πάγια λογική ότι η πλειοψηφία κυβερνάει ανεμπόδιστη, όμως βοηθάει ώστε να διασφαλίζεται καλύτερα η κοινωνική ειρήνη. Η σύνθεση αυτή απόψεων αναπόφευκτα οδηγεί κοντύτερα στο κέντρο.

Συμπερασματικά, το άρθρο αυτό υποστηρίζει ότι η μεγαλύτερη προτεραιότητα για το ΠΑΣΟΚ, αυτή την ώρα, είναι η διατύπωση σύγχρονων, αξιόπιστων, και ρεαλιστικών προγραμματικών θέσεων, πάντα σε προοδευτική κατεύθυνση, αλλά και τέτοιων ώστε να μπορούν να επιτύχουν όσο το δυνατό ευρύτερες κοινωνικές συναινέσεις. Με βάση το ότι το ΠΑΣΟΚ έχει κατοχυρώσει σε επαρκή βαθμό το «αριστερά», τώρα προέχει να κατοχυρώσει και το «κέντρο».