ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Παρά την μεγάλη πρόοδο και την συνεχή και αξιοσημείωτη προσπάθεια εκπαιδευτικών και νεολαίας, ο χώρος της Παιδείας παραμένει ο κατεξοχήν χώρος των δυσκολιών και των αντιφάσεων. Μεγάλα βήματα έχουν γίνει με την κατάργηση αναχρονιστικών θεσμών όπως η πανεπιστημιακή Έδρα, την επέκταση της κτιριακής υποδομής και την ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε όλη την χώρα. Παράλληλα όμως, παραμένει μεγάλο ζητούμενο η ποιότητα της παρεχομένης εκπαίδευσης. Στην μέση εκπαίδευση, η έμφαση εξακολουθεί να δίδεται στον άκρατο ακαδημαϊσμό. Εδώ έχει σημασία να αναφέρουμε τα αποτελέσματα των φετινών εισαγωγικών εξετάσεων στα πανεπιστήμια, τα οποία δείχνουν (αν δεν κάνω λάθος) 45.000 (ναι, σαραπέντε χιλιάδες) μαθητές να μην έχουν πιάσει την βάση. Σύμφωνοι, το σχολείο πρέπει να δοκιμάζει ως ένα βαθμό τους μαθητές, και υπ’ αυτή την έννοια κάποιοι πάντα θα αποτυγχάνουν. Όταν όμως ο άριθμός είναι τόσο ψηλός, τότε, κατά την άποψη του γράφοντος, μιλάμε για αποτυχία όχι των μαθητών αλλά του σχολείου και του συστήματος γενικά - ενός σχολείου και ενός συστήματος που δεν μπορούν να διδάξουν στους μαθητές ύλη ανάλογη σε δυσκολία και περιεχόμενο με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Μία παραπέρα αντίφαση είναι ότι οι αποτυχόντες αυτοί δεν θα εισαχθούν ούτε σε τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ τα οποία μικρές μόνον απαιτήσεις έχουν από ακαδημαϊκού τύπου γνώση (π.χ.,τμήματα ανθοκομίας) τα οποία τώρα κινδυνεύουν να κλείσουν από έλλειψη εισακτέων. (Η γενική υποψία είναι ότι αυτό είναι σκόπιμο, ώστε να οδηγηθούν οι υποψήφιοι στα ιδιωτικά κολλέγια. Αλλά εκεί δεν πρέπει να έχουν την βάση για να εισαχθούν;)

Το σύστημα παραμένει εξετασιοκεντρικό στις τελευταίες τάξεις και η παραπαιδεία ανθεί. Το σχολείο χαρακτηρίζεται από την αποστήθιση και μηχανιστική αναπαραγωγή γνώσης περιορισμένου εύρους, και την έλλειψη αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «δημιουργία στην γνώση» (μέσα σε κάποια πλαίσια βέβαια), με την προσωπική έρευνα, την κριτική ματιά, και την εκμάθηση της «πλοήγησης» μέσα στον απέραντο ωκεανό της σύγχρονης γνώσης. (Εδώ ας μου επιτραπεί να προσθέσω και την προσωπική μου παρατήρηση της πλειοψηφίας των προπτυχιακών ελλήνων φοιτητών στο πανεπιστήμιο όπου διδάσκω: μηχανιστική επικέντρωση σε ένα σύγγραμμα, άγνοια του τι σημαίνει προσωπική έρευνα και συγγραφή δοκιμίου, κλπ.). Το σχολείο βρίσκεται επίσης αγκυλωμένο στην λογική της εκμάθησης των αρχαίων. Όπως πιο αναλυτικά υποστηρίζει ο γράφων σε άλλη καταχώρηση, προτείνεται η κατάργηση του μαθήματος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ως μαθήματος κορμού. Τα αρχαία διδάσκονται μόνο ως μάθημα επιλογής. Οι απελευθερωνόμενες ώρες διδακτικού έργου διοχετεύονται, πρώτον, στην ενίσχυση της εκμάθησης της νέας ελληνικής, δεύτερον, στην διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από μετάφραση, τρίτον στην διδασκαλία παγκόσμιας (Σαίξπηρ, Γκαίτε, κλπ), όπως βέβαια και μοντέρνας ελληνικής λογοτεχνίας. Η πρόταση αυτή βασίζεται σε ψύχραιμη ανάλυση του πώς θα αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της ελληνικής νεολαίας κατά τον καλύτερο τρόπο, και πώς θα έλθει η νεολαία καλύτερα σε επαφή με τα μηνύματα της αρχαίας ελληνικής και παγκόσμιας γραμματείας, αποκτώντας σύγχρονη, κριτική και πολυ-πολιτισμική παιδεία.

Η πλειοψηφία των πανεπιστημίων βρίσκεται σε καθεστώς οργανωτικής και λειτουργικής αφασίας, οφειλόμενης κατά κύριο λόγο στο περίφημο (ή διαβόητο;) «πανεπιστημιακό άσυλο» που κάποτε προστάτευσε την ελευθερία της έκφρασης στο πανεπιστήμιο, αλλά που τώρα δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό, παρά έχει μεταλλαχθεί σε τροχοπέδη οποιασδήποτε αλλαγής είτε εξορθολογισμού. Τα μεγάλα ζητούμενα παραμένουν συνολικά η ποιοτική αναβάθμιση, η παροχή γενικών δεξιοτήτων έτσι ώστε να διευκολύνεται η επαγγελματική αποκατάσταση των πτυχιούχων, ο προσανατολισμός σε σύγχρονες ειδικότητες, η σύνδεση της παραγωγής με την γνώση και η περαιτέρω ενίσχυση της επαγγελματικά προσανατολισμένης παιδείας στα τελευταία χρόνια του σχολείου. Ο τελευταίος χρόνος του σχολείου να είναι προπανεπιστημιακός και προσανατολισμένος στις εισαγωγικές, ώστε να αντιμετωπίζεται το σχολείο σοβαρά από τους μαθητές και όχι ως πάρεργο.(Αυτό άλλωστε γίνεται τώρα στην πράξη, καθώς οι μαθητές της τελευταίας τάξης – και ίσως κάποιοι από τους διδάσκοντες - «κωλοβαράνε» - με συγχωρείτε για την έκφραση αλλά είναι η καταλληλότερη – την μέρα στο σχολείο, κάνοντας οικονομία δυνάμεων για το απόγευμα στο φροντιστήριο.) Παράλληλα, ανοίγουν περισσότερες πανεπιστημιακές θέσεις με την νομιμοποίηση των κολλεγίων (δες παρακάτω) και την άνοδο του γενικού επιπέδου έτσι ώστε να απορροφώνται περισσότεροι υποψήφιοι από τα δημόσια ΑΕΙ και ΤΕΙ από τμήματα που τώρα κινδυνεύουν να κλείσουν από έλλειψη εισακτέων.

Παράλληλα θα πρέπει να αντιμετωπισθεί το θέμα των λογής-λογής κολλεγίων που παρέχουν κάποιου είδους διδασκαλία σε συνεργασία με ξένα πανεπιστήμια (όχι εκ των καλυτέρων). Εδώ, η ζωή (όπως λέμε) έχει ξεπεράσει την θεωρία. Η ζήτηση για τις υπηρεσίες των κολλεγίων αυτών είναι μεγάλη, ως εναλλακτική λύση των σπουδών στο εξωτερικό. Είναι άδικο για την νεολαία που στρέφεται σε αυτή την κατεύθυνση να της απαγορεύεται ο δρόμος αυτός. Αντιβαίνει επίσης στην λογική να επιτρέπεται ο ιδιωτικός τομέας σε όλους τους άλλους τομείς δραστηριότητας (συμπεριλαμβανομένης της Παιδείας στις άλλες βαθμίδες) εκτός από την Ανώτατη Παιδεία. Επομένως, η λειτουργία των κολλεγίων αυτών πρέπει να επιτραπεί αν μη τι άλλο ως θέμα κοινής λογικής. (Ήδη μία αρχή έχει γίνει με τον Νόμο Στυλιανίδη που πέρασε από την Βουλή μεσούντος του Αυγούστου προκειμένου να μην υπάρξουν αντιδράσεις.) Παράλληλα θα πρέπει να γίνει αντιληπτό πως το κύριο ζητούμενο είναι η αναβάθμιση της δημόσιας Ανώτατης Παιδείας που είναι και η οδός που επιλέγει η μεγάλη πλειοψηφία της νεολαίας.

Παιδεία, ο κατ’ εξοχήν χώρος των αντιφάσεων. Οι μαθητές που στενάζουν κάτω από την πίεση σε όλα τα επίπεδα, τα αρχαία που όλο διδάσκονται χωρίς κατ’ ουσία τίποτα να διδάσκεται και εκτρέπουν από τον πραγματικό στόχο της διδασκαλίας της ουσίας της αρχαίας γραμματείας (όπως και της διεθνούς), μαθητές που μέσα στον κυκκεώνα της γνώσης και τον ορυμαγδό αντικρουόμενων απόψεων εθίζονται στις 100 σελίδες της «ύλης» και την μονολιθικότητα της άποψης, το φροντιστήριο που κάνει ό,τι και το σχολείο με το διπλό κόστος, οι γονείς που υφίστανται βαριά οικονομική αφαίμαξη με τα φροντιστήρια αλλά θα εδιαμαρτύροντο σφόδρα και στην παραμικρή σκέψη για δίδακτρα στην ανώτατη παιδεία, μαθητές που «τα δίνουν όλα» στις εισαγωγικές εξετάσεις για το παν/μιο αλλά «αράζουν» μόλις μπουν (εκεί που θα έπρεπε να ξεκινάει η συστηματική προσπάθεια), παν/μιο που εν τέλει απαιτεί τόσες θυσίες για είσοδο χωρίς να εξασφαλίζει προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης, ίσως ούτε καν προσαρμογής στο γρήγορα εξελισσόμενο περιβάλλον των σύγρχονων κοινωνιών. Κυρίες και κύριοι, ώρα για αλλαγή ρότας.

Προτάσεις
- Ελάφρυνση του ακαδημαϊκού και εξετασιοκεντρικού χαρακτήρα του σχολείου στο δημοτικό και το γυμνάσιο, με μείωση της δουλειάς στο σπίτι.
- Περαιτέρω, για τον ίδιο σκοπό, εισαγωγή μαθημάτων τρέχοντος και πρακτικού ενδιαφέροντος (μαζική κουλτούρα, πολιτικό σύστημα, κυκλοφοριακή αγωγή και αγωγή υγείας, κλπ).
- Κατάργηση του ενός και μοναδικού συγγράματος, ίδρυση και εμπλουτισμός σχολικών βιβλιοθηκών ώστε να είναι δυνατή η συγγραφή δοκιμίων και μικρών ερευνητικών εργασιών από τους μαθητές.
- Ενίσχυση της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Μέση Εκπαίδευση.
- Κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων, διδασκαλία της αρχαίας γραμματείας (όσο και της παγκόσμιας) από μετάφραση – δες σχετική καταχώρηση.
- Εισαγωγή μαθημάτων-πρακτικής μουσικής και θεάτρου στα σχολεία σε όλες τι βαθμίδες, σε συνδυασμό με την επέκταση του θεσμού του ολοήμερου σχολείου. Ενίσχυση του θεσμού της χορωδίας και ορχήστρας με αξιοποίηση των κατά τόπους δυνατοτήτων (δηλ. πολυσυλλεκτική προσέγγιση). Σύνδεση με το Εθνικό Ορχηστρικό Δίκτυο (ΕΟΔ) – δες προσεχώς σχετική καταχώρηση ("El Sistema").
- Η τελευταία χρονιά του Λυκείου γίνεται προ-Πανεπιστημιακός χρόνος με μαθήματα μόνο κατεύθυνσης. Αυτό χωρίς αύξηση του ηλικιακού ορίου αποφοίτησης (18). (Νομίζω αυτό είναι και κοντά στις προτάσεις Βερέμη που κατατέθηκαν πρόσφατα.) Το «πακέτο» μαθημάτων κατεύθυνσης είναι ευέλικτο (δηλ. ο μαθητής/τρια καθορίζει το ακριβές περιεχόμενο), μέσα βέβαια σε κάποια όρια.
- Ευελιξία στα «μονοπάτια της παιδείας». Αυτό είναι μια καινοτόμος έννοια, και θα χρειαστεί καιρός μέχρι να βρεθούν οι κατάλληλες ρυθμίσεις στην πράξη, αλλά αξίζει τον κόπο. Η έννοια είναι πολλαπλή και σημαίνει ότι η ακαδημαϊκή πορεία του μαθητή δεν είναι απολίθωμα αλλά ζωντανή επιλογή μέσα σε ρευστό περιβάλλον. Περιλαμβάνει το ευέλικτο πακέτο μαθημάτων κατεύθυνσης (δες παραπάνω), συνδυασμούς γνωστικών αντικειμένων μέσα στα Παν/μια (π.χ., Οικονομικά και Λογιστική, με ποσοστό 50-50, και πολλά, πολλά άλλα – τα λεγόμενα συνδυασμένα πτυχία, στα αγγλικά: joint courses), και την δυνατότητα μετατροπής κατεύθυνσης σπουδών από το Πτυχίο στο μετατυχιακό επίπεδο (π.χ., από Ιατρική σε Μοριακή Βιολογία – ανάλογα βέβαια με την φύση του αντικειμένου). Αυτή η ευελιξία θα δώσει την ευκαιρία στους μαθητές να κάνουν επιλογές μαθημάτων/κετεύθυνσης σπουδών κοντύτερα στις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, θα τους δίνει την ευκαιρία να προσαρμόζονται στο ραγδαία εξελισσόμενο περιβάλλον των γνωστικών αντικειμένων αλλά και της αγοράς εργασίας, ενώ θα τους μειώνει και το άγχος με την γνώση ότι η επιλογή που κάνεις στα 18 δεν σε δεσμεύει για μια ζωή.
- Κατάργηση του (λεγόμενου) Πανεπιστημιακού ασύλου. Απαγόρευση εισόδου στα Παν/μια παντός μη έχοντος εργασία με έλεγχο σε όλες τις εισόδους.
- Εξορθολογισμός των πανεπιστημιακών σπουδών με θέσπιση χρονοδιαγράμματος στις σπουδές (χρόνος – ανωτατος επιτρεπόμενος - και δομή – Κηπουρική ΙΙ αφού περάσεις την Κηπουρική Ι – σπουδών). Θέσπιση θεσμού φοιτητή μερικής απασχόλησης, με ανάλογη επιμήκυνση του χρόνου σπουδών.
- Τέλος, αντιμετώπιση του θεσμού των «κολλεγίων» μέσα από ρεαλιστική οπτική γωνία – όπως γράφτηκε και παραπάνω, το κύριο ζήτημα κατά τον γράφοντα είναι ότι τα κολλέγια αυτά δείχνουν να εξυπηρετούν μία γνήσια κοινωνική ανάγκη, την επιθυμία απόκτισης πτυχίων από μερίδα της νεολαίας που δεν έχει άλλη δυνατότητα εντός της χώρας, και πτυχίων τα οποία έχουν κάποιο αντίκρυσμα στην αγορά εργασίας. Ένταξη των κολλεγίων αυτών σε σαφές και αυστηρό θεσμικό πλαίσιο ωστε να μην ασκούν αθέμιτο ανταγωνισμό στα δημόσια παν/μια. Και υπενθύμιση του βασικού δεδομένου, ότι η μεγάλη πλειψηφία της νεολαίας περνάει από το δημόσιο παν/μιο (τουλάχιστον στο προπτυχιακό επίπεδο), έστι ώστε η μεγάλη προτεραιότητα προς το δημόσιο συμφέρον να είναι ο εξορθολογισμός και η αναβάθμιση του δημοσίου παν/μίου.